Wiosenne święto przypada na czas, kiedy arka spoczęła na stałym lądzie, gdyż oznaczało to zakończenie potopu. Odtąd niemal wszystkie kultury świata obchodzą w tym czasie święto odrodzenia życia, które ma swoje korzenie w potopie, podobnie jak Święto Zmarłych i Nowy Rok.

            Na pamiątkę rozpoczęcia potopu na przełomie października i listopada obchodzono Święto Zmarłych. Noe przebywał w arce rok, dlatego o tej samej porze roku starożytni Egipcjanie, Fenicjanie, Żydzi, Hindusi, Asyryjczycy, Persowie i Celtowie obchodzili Nowy Rok. Z kolei Rzymianie celebrowali rozpoczęcie Nowego Roku na wiosnę, a Żydzi, Babilończycy i Chińczycy świętowali zarówno jesienią, jak i wiosną. Przyczyną tej ambiwalencji były dwa różne wydarzenia. Jedno z nich to opuszczenie arki jesienią, a drugie to zatrzymanie arki na górach Ararat. Nastąpiło to 17 dnia drugiego miesiąca, zwanego później Nisan, który przypadał na przełom marca i kwietnia (1).
 

Post
Związek potopu z wiosennym świętem odrodzenia widać między innymi w 40-dniowym poście, który je poprzedzał. Upamiętniał on 40 dni potopu (2). Poszczono od Egiptu, przez Babilonię, Persję, aż po aztecki Meksyk (3). W pogańskich religiach 40-dniowy post obchodzono na pamiątkę pogrzebania Noego — odpowiednika Dionizosa, Adonisa, Attisa, Tamuza czy Ozyrysa, który później powstawał do życia.

            W czasie postu poprzedzającego wiosenne święto pogan obowiązywała wstrzemięźliwość seksualna. Na przykład marcowe Matronalia obchodzono w Rzymie w poście i celibacie (4). Po nich dopiero przychodziły Cerealia i Floralia — celebrujące obfitość i płodność. Zwyczaje te wyjaśnia żydowska tradycja, według której ludzie i zwierzęta żyli w celibacie, dopóki arka nie zatrzymała się na stałym lądzie (5). Tłumaczyłoby to również, dlaczego święto następujące po okresie postu i celibatu cechował seksualizm, a nawet rozwiązłość.

Symbol zająca
Prokreacyjny aspekt wiosennego święta odrodzenia życia reprezentował zając, znany z niezwykłej płodności. Zając poświęcony był patronce tego święta — Wielkiej Matce, bogini płodności, która początkowo była jedynie alegorią arki Noego. Niektóre z tych bogiń, na przykład Demeter, ukazywano nawet z zajęczą głową (6).

            Angielska nazwa wiosennego święta to Easter, niemiecka — Osterfest. Obydwie nazwy wywodzą się od jednej z bogiń płodności, którą zwano Ostara (Eastre), Isztar czy Asztarte. Ostarę wyobrażano z zającem znoszącym... jaja (7). Symbolika ta wiązała się z arką Noego — jajo rozcięte wzdłuż na pół ma kształt statku, dlatego w starożytności używano go wraz z półksiężycem jako symbolu arki. Z niej — tak jak ze skorupy — wylęgło się życie po potopie, dlatego poświęcenie jaja było jedną z głównych ceremonii w misteriach Wielkiej Matki, a także postaci wzorowanych na Noem, jak np. Dionizos czy Ozyrys (8).

Symbol jaja
Mity wielu narodów wywodzą życie na ziemi z Prajaja, które unosiło się na wodach Chaosu, będąc pierwszą zasadą porządku na ziemi. W hinduskich mitach Jajo Świata pływało po Praoceanie, aż po roku wyłonił się z niego pierwszy człowiek (9). Biblia potwierdza, że ludzie i zwierzęta spędzili w arce jeden rok (10). Upaniszady podają, że na początku było Jajo, które po roku wydało z siebie wszystko to, co jest na ziemi (11). Rzymianie mieli powiedzenie: omne vivum ex ovo — wszelkie życie pochodzi z jaja. Koreańczycy uważali, że z owego jaja wyszedł pierwszy król. Chińczycy uważali, że ich Pan Gu miał w nim swój początek. Hindusi zaś, że z jaja wyszedł pierwszy człowiek — Pradźapati. (12) Według Inków, Kosmiczne Jajo symbolizowało boga Huiracochę, z którego wywodzili się wszyscy ludzie (13). Jeden z greckich hymnów orfickich zawiera inwokację do pierwszego człowieka, zwanego Ovo genitus (człowiek poczęty z jaja), który błąkał się „pod rozległym niebem w jaju, z którego się narodził” (14).

            Jajo w mitach nie jest początkiem stworzenia, lecz początkiem odrodzenia, jak zauważył wybitny religioznawca Mircea Eliade (15). Świat po potopie nie został bowiem stworzony od nowa, lecz odrodził się z tego, co Bóg zachował w arce, dlatego starożytni ukazywali ją alegorycznie jako jajo, z którego ponownie zrodziło się życie. Jajo było zatem symbolem zmartwychwstania. Gliniane jajka znajdywano w dawnych grobach w Rosji czy Szwecji; w grobach beockich odkryto posążki Dionizosa z jajkiem, a w Egipcie symbol jajka towarzyszył czasem mumiom jako wyraz nadziei na przebudzenie ze śmierci (16).

Symbol arki
Jajo symbolizowało arkę Noego, a zając płodność przechowanych w niej zwierząt, dlatego zając i jajko towarzyszyły obchodom wiosennego święta odrodzenia życia, które przypadało na czas zatrzymania się arki na lądzie stałym. W krajach południowych symbolem święta odrodzenia był granat, gdyż obfitość nasion tego owocu symbolizowała nasiona zabrane przez Noego do arki. Nie przypadkiem wielkie boginie, które w starożytności personifikowały arkę, np. Rea, Isztar, Hera, Demeter, wyobrażano zwykle z jabłkiem granatu lub kłosami zboża (17). Przydawano im też inne atrybuty symbolizujące arkę: półksiężyc, jajko, gołębia, a także... statek. Niesiono go w procesji podczas marcowego święta ku czci egipskiej Izydy (18). Ozyrys w czasie jesiennego święta wchodził do pływającego statku-księżyca Izydy, a wiosną z niego wychodził. Sumeryjska Inana także miała swoją łódź. Fenickie monety ukazują Asztarte stojącą na statku. Hinduska Durga (Bhavani) miała statek zwany Arghą, którym podróżował po oceanie Śiwa. Tacyt napisał, że nawet germańskie plemię Swewów czciło swoją Izydę pod symbolem statku (19). Grecy kładli łódki z kwiatami u stóp Hery. Według Pauzaniasza łodzie poświęcano rzymskiej Ceres, ukazując ją ze statkiem na kolanach. Dianę zwano Królową Fal i Protektorką statków. Afrodytę czczono jako Euploię — Łaskawą w Podróży Morskiej, której żeglarze i rybacy składali ofiary. Wszystkie wielkie boginie nosiły przydomek Gwiazdy Morza (łac. Stella Maris) i Królowej Morza, ponieważ personifikowały arkę Noego. W późniejszych czasach poganie, nieświadomi korzeni swoich mitów, zaczęli traktować tę przenośnię dosłownie. Niemniej mity o Wielkiej Matce są pełne aluzji do arki.

            Wielka Bogini była w mitach córką, żoną lub matką... pierwszego człowieka. W przenośni można uznać, że tak było w istocie — Noe był zarówno twórcą arki, jak i jej synem, ponieważ arka „zrodziła” go po potopie. Noe z rodziną pozostał w pamięci wielu ludów — często postrzegano go jako boga, choć uważano za śmiertelnego. Egipskie Teksty z Piramid wskazują, że Ozyrys i Izyda byli śmiertelni, a status bogów otrzymali dopiero po śmierci (20). Pierwsi egipscy bogowie stanowili Ogdoadę, czyli Wielką Ósemkę (21). W wielu mitologiach zachowała się pamięć o 8 osobach, które przetrwały potop i dały początek życiu na ziemi, np. hinduski Menu i celtycki Artur przetrwali w statku z siedmioma kompanami. Czasem były to 4 pary, które dały początek ludzkości, na przykład Inkowie wierzyli, że ich dynastię założyło 8 osób: 4 bracia i 4 siostry (22).

            Liczne zwyczaje i mity mają swój początek w doświadczeniach Noego. Jednym z nich jest wiosenne święto, które poganie obchodzili na pamiątkę spoczęcia arki na lądzie po 40 dniach potopu. Odtąd wiele starożytnych ludów, często po 40-dniowym poście, obchodziło na przełomie marca i kwietnia święto celebrujące odrodzenie życia na ziemi, a do jego głównych symboli, oprócz statku, należało jajko, symbolizujące arkę, a także zając, który reprezentował płodność zachowanych w niej zwierząt, które szybko zapełniły świat (23).

            Czy nie jest znamienne to, że 17 dnia miesiąca Nisan nastąpiły trzy największe wydarzenia w dziejach ludzkości? Arka osiadła 17 Nisan na górze Ararat, co dało rodzinie Noego nadzieję na nowy początek po potopie. Izraelici przeszli przez Morze Czerwone 17 Nisan w nadziei, że po niewoli egipskiej odziedziczą Ziemię Obiecaną. 17 Nisan zmartwychwstał Jezus Chrystus, oferując całej ludzkości zbawienie z grzechów. Na pamiątkę wyjścia z Egiptu Żydzi do dziś obchodzą na wiosnę Paschę, a chrześcijanie obchodzą Wielkanoc na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa. Natomiast spoczęcie arki Noego na lądzie zostawiło swój ślad w niemal wszystkich religiach świata w postaci obchodzonego wiosennego święta odrodzonego życia.

Dr Alfred Palla

wejdź na www.betezda.pl 

----------------- 

1. Zob. Rdz 8,4.
2. Zob. Rdz 7,12.
3. [1] Layard, Nineveh and Babylon, s. 93; Humboldt, Mexican Researches, t. 1, s. 404; Wilkinson, Egyptian Antiquities, t. 1, s. 278; Landseer, Sabean Researches, s. 112; cyt. w: Alexander Hislop, The Two Babylons, s. 104-105.
4. Barbara G. Walker, The Women’s Encyclopedia of Myths and Secrets, s.v. „Matronalia”, s. 624.
5. Robert Graves, Mity hebrajskie, s. 118.
6. Roy Willis, Słownik mitów, s.v. „Zające i króliki”, s. 233.
7. Tamże.
8. Alexander Hislop, dz. cyt., s. 108.
9. Satapatha Brahmana, 11, 1:6, 1.
10. Zob. Rdz 8,14.
11. Chandogya Upanishad 3:19, w: Sources orientales, I, „La naissance du monde”, s. 354.
12. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols, s.v. „Egg”, s. 337.
13. Tamże, s. 338-339.
14. Hymny Orfików, „Do Protogonosa”, 6:1-4.
15. Mircea Eliade, Patterns in Comparative Religion, s. 414-415.
16. Athanasius Kircher, Edipus Egyptiacus, t. 3, s. 124; cyt. w: J.E. Cirlot, A Dictionary of Symbols, s.v. „Egg”, s. 94.
17. Manfred Lurker, Leksykon bóstw i demonów, s.v. „Persefona”, s. 208.
18. Tamże, s.v. „Izyda”, s. 128.
19. Tacyt, Germania, 9.
20. Anthony S. Mercatante, Who’s Who in Egyptian Mythology, s.v. „Isis”, s. 73.
21. Tamże, s.v. „Ogdoad”, s. 111.
22. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, dz. cyt., s.v. „Eihgt”, s. 343.
23. W. Kopaliński, Słownik symboli, s.v. „Jajo”, s. 114-115.