Według badań przeprowadzonych pod koniec 2006 roku na zlecenie Komisji Europejskiej, Polska zajmuje drugie miejsce pod względem religijności wśród wszystkich państw Unii Europejskiej. Wyprzedza nas tylko Malta. Aż 87% Polaków przyznało, że religia jest bardzo ważna w ich życiu.

Nie tylko w oczach innych uchodzimy za naród religijny. Sami też podkreślamy to z dumą przy każdej okazji, a zwłaszcza wtedy, gdy w święta wierni tłumnie nawiedzają kościoły lub gdy przyjeżdża do nas papież. Inne przejawy polskiej religijności to katecheci w każdej szkole, kapelani w szpitalach, wojsku i więzieniach, duszpasterze we wszelkich możliwych środowiskach, wszechobecne kaplice — od pałacu prezydenta poczynając, przez lotniska, na supermarketach kończąc — i krzyże: w sejmie, urzędach, szkołach, szpitalach, w wojsku i na policji, na wyszywanych cekinami kurtkach artystów czy między silikonowymi piersiami niektórych artystek.

O tak, jesteśmy narodem religijnym! I co z tego? Niemal każdego roku święta są okazją do bicia kolejnych rekordów, jeśli chodzi o liczbę zatrzymanych pijanych kierowców. A gdzie pili? Przy świątecznych stołach! I żadne wizyty w kościołach, uczestnictwo w nabożeństwach i zwyczajowych obrzędach nie miały na to wpływu. 

Katolicyzm statystyczny

Ostatnie sondaże przeprowadzone na zamówienie tygodnika „Newsweek” pokazały, że co trzeci ankietowany Polak nie potrafi wymienić żadnego z dziesięciorga przykazań. Tyle samo osób uważa, że może wyspowiadać się z grzechu pierworodnego. O tym, że Pismo Święte to Stary i Nowy Testament, wiedzą tylko najmłodsi ankietowani; wielu starszych włącza do niego katechizm, a nawet „Gorzkie Żale” — jedno z katolickich wielkopostnych nabożeństw (sic!).

Z innych badań wynika, że można wierzyć w Boga, ale już niekoniecznie w Trójcę, Jezusa, Ducha Świętego, szatana czy niebo. Można się deklarować jako wierzący, ale nie czytać w ogóle Biblii, akceptować rozwody, homoseksualizm, kłamstwo, nieuczciwość. Można obchodzić święta zmartwychwstania, a jednocześnie nie wierzyć w zmartwychwstanie lub wierzyć w reinkarnację.

Mimo że 95% Polaków określa się jako katolicy, to wiarę deklaruje już tylko 70%. Z każdym rokiem na niedzielne msze uczęszcza coraz mniej osób. W latach 80. było to około 60% wiernych, na początku lat 90. poniżej 50%, a obecnie około 45%. 36% badanych przyznaje, że chodzi na msze nie dlatego, że chce, ale dlatego, że tak trzeba, to ich obowiązek, tego oczekuje od nich rodzina, środowisko, w którym żyją.

Może tych chodzących na nabożeństwa byłoby więcej, gdyby — jak wynika z badań — kazania były ciekawsze, mądrzejsze i odpolitycznione, pieśni inaczej śpiewane, a ogłoszenia krótsze i bardziej taktowne.

Określone oczekiwania formułowane są również wobec duchownych. Wierni oczekują od nich, aby byli: otwarci, uczynni, życzliwi, sprawiedliwi i tolerancyjni (tego chce ponad 33% badanych). Kolejne pożądane cechy duszpasterzy to: pracowitość, uczciwość, skromność, szczerość, prawdomówność i dyskrecja (16%). Wiernych denerwuje materializm duchownych, chciwość, skąpstwo i interesowność (21%) oraz zaangażowanie polityczne (9%).

Prywatyzacja religii

W Polsce z jednej strony mamy do czynienia z chrześcijaństwem zupełnie bezrefleksyjnym — ograniczającym się jedynie do zwyczajowego, mniej lub bardziej regularnego uczestniczenia w wymaganych obrzędach i uroczystościach religijnych, przy jednoczesnym  braku zrozumienia dla ich istoty i znaczenia. Taka religijność charakteryzuje się całkowitym oddaniem spraw swego własnego zbawienia w cudze ręce — kapłanów profesjonalistów, którzy zamiast nas mają się modlić, czytać święte księgi czy dochodzić do świętości. Akcentuje się przywiązanie do tradycji i rytuałów, nie ma to jednak większego przełożenia na przestrzeganie etyki ewangelicznej i codzienną moralność.

Z drugiej strony coraz bardziej widoczne jest zjawisko, które można by nazwać chrześcijaństwem sprywatyzowanym lub religijnością selektywną. W takim chrześcijaństwie wierzący są członkami jakichś Kościołów, ale i tak wierzą po swojemu. Traktują religię jak wyjście na zakupy do supermarketu, gdzie kupują to, co się im podoba i co jest w danej chwili potrzebne. W religii wybierają to, co wydaje się atrakcyjne, a to co nieatrakcyjne odrzucają. Chętnie akceptują prawa płynące z Bożych obietnic (np. prawo do zbawienia), ale już nie obowiązki (np. te, które mówią o posłuszeństwie określonym zasadom, dekalogowi itp.). Ich dewiza brzmi: nikt mi nie będzie mówił, co mi wolno robić, a czego nie. Chcą być sędziami we własnych sprawach, samodzielnie decydującymi, co jest dla nich dobre, a co złe. Nie znoszą jakichkolwiek zewnętrznych — zwłaszcza w wykonaniu ludzi Kościoła — ocen swego zachowania, wypominania im grzechu, mówienia o winie.

Dzieje się tak, gdyż współczesna popkultura — z jej natarczywie lansowanym pojęciem szczęścia, które polegać ma na maksymalizacji satysfakcji osobistej, czyli byciu jak najdłużej młodym, zdrowym, sprawnym (w tym seksualnie), posiadaniu jak największej ilości dóbr — skutecznie uodparnia człowieka na poszukiwanie i przyjmowanie wartości religijnych. Tam, gdzie najważniejsze są pieniądze, sukces i wygoda życia, religia, która wcale ich nie gwarantuje, przestaje być postrzegana jako dająca szczęście. W świecie religijności sprywatyzowanej pytanie: co będę z tego miał? jest ważniejsze od pytania: jaka jest prawda? 

Prawdziwa pobożność

A prawda jest taka, że tego się ze sobą pogodzić nie da. Z prawdziwej pobożności nie można ciągnąć zysków. Tych, którzy to robią, Słowo Boże określa jako „ludzi o wypaczonym umyśle, pozbawionych prawdy”¹. Prawdziwa pobożność sama w sobie potrafi być zyskiem osoby wierzącej, jeśli „jest połączona z poprzestawaniem na małym”². Taka pobożność nie gustuje w publicznym obnoszeniu się ze swoją religijnością³ czy w oczernianiu innych ludzi, bo wtedy jest bezużyteczna⁴.

Prawdziwa pobożność dąży do zgodności ze zbawiennymi naukami Pana Jezusa Chrystusa⁵ i kojarzona jest z takimi cechami i zachowaniami jak: nienaganność, prawość, bogobojność, unikanie zła⁶, wierność, miłość, cierpliwość, łagodność⁷. Dla apostoła Jakuba czystą i nieskalaną pobożnością jest „nieść pomoc sierotom i wdowom w ich niedoli i zachowywać siebie nie splamionym przez świat”⁸.

Każda inna pobożność jest pozorna i należy się jej wystrzegać⁹.

Andrzej Siciński

¹ I Tm 6,5 Biblia ekumeniczna. ² I Tm 6,6. ³ Zob. Mt 6,1. ⁴ Zob. Jk 1,26. ⁵ Zob. I Tm 6,3. ⁶ Zob. Hi 2,3. ⁷ Zob. I Tm 6,11. ⁸ Jk 1,27. ⁹ II Tm 3,5.